Eparhija raško-prizrenska saopštila je danas da je zauzimanje ostataka manastira Bogorodice Hvostanske kod Istoka još jedan korak u brisanju istorijskog i duhovnog identiteta srpskog naroda i crkve na KiM.
U saopštenju eparhije ističe se da je reč o jednom od naznačajnijih lokaliteta SPC na KiM i drevnom sedištu Hvostanske episkopije od 1219. godine i ukazuje da nasrtaj na verske objekte koji predstavljaju temelj postojanja i opstanka SPC na KiM, bez obzira na političke prilike, predstavlja ništa drugo nego otvoreni akt represije, kršenja verskih i ljudskih prava i izaziva direktnu etničku i versku netrpeljivost.
Eparhija ukazuje da je, posle nedavnog pokušaja zauzimanja crkve SPC u selu Rakitnica kod Podujeva, nakon čega kosovska policija, protivno svim zakonima, nije htela ni da pokrene istragu, i nedugo posle toga, proglašavanja crkve u selu Vinarce kod Kosovske Mitrovice za rimokatoličku crkvu pod “brigom” ministarstva kulture u Prištini, najnoviji slučaj “preuzimanja” ostataka manastira Bogorodice Hvostanske s pravom izazvao oštre reakcije u stručnoj javnosti i među vernim narodom SPC.
“Sve se ovo dešava neposredno u jeku medijskog prekrajanja istorije hrama Bogorodice Ljeviške u Prizrenu u prištinskoj “Kohi” i opštem zamahu agresivnog istorijskog revizionizma i brisanja tragova Srpske Pravoslavne Crkve na ovim prostorima od strane kosovskih vlasti”, naglašava se u saopštenju eparhije.
Ističe da, iako je nekoliko srednjovekovnih hramova SPC na KiM i obnovljeno i prošireno na temeljima ranijih zapustelih ili oštećenih rano-vizantijskih sakralnih objekata pre 800 i više godina, niko nema pravo da na ovakav brutalan način sada preuzima i preimenuje crkve koje vekovima predstavljaju temelj identiteta srpskog naroda i Crkve, koja ih je čuvala i molila se u njima. Time se, navodi se u saopštenju, SPC dovodi u situaciju da mora da dokazuje ono što je sadržano u brojnim dosadašnjim arheološkim istraživanjima, nalazima, artefaktima, istorijskim zapisima i svedočanstvima u regionu i u svetskoj javnosti, a pogotovo u sakralnom i liturgijskom kontinuitetu koji SPC ima na ovim prostorima.
Eparhija dodaje da treba samo zamisliti kakva bi bila reakcija u evropskim zemljama da verski objekti koji su podignuti na temeljima antičkih paganskih svetilišta ili ranijih sakralnih objekata drugih denominacija, preko noći postanu meta aproprijacije od strane političkih vlasti koje bi to radile iz ideoloških razloga.
Ukazuje i da bi takvo ponašanje naišlo na otvorenu osudu javnosti i zasigurno se našlo na meti zakonskih regulativa koje zabranjuju takvo ponašanje
“Da li treba da čekamo da kosovske vlasti jednog dana ukinu i samu Srpsku Pravoslavnu Crkvu kao što su to činile ateističke vlasti u više komunističkih zemalja gde su bogoslužbeni objekti zatvarani, pretvarani u muzeje ili varvarski rušeni i skrnavljeni u ime bezbožne ideologije? Takvo ponašanje nema i ne sme da bude tolerisano u 21. veku, posebno imajući u vidu obaveze koje je Priština preuzela pred zapadnim zemljama od 2008. godine, ali i odredbe Rezolucije 1244 UN gde se jasno pominje očuvanje srpskog nasleđa”, ističe se u saopštenju.
Eparhija postavlja pitanje po kojoj logici oni koji bez ikakve rezerve glorifikuju oružane grupe i njihove ideološke sledbenike koji su učestvovali u sistematskom uništavanju desetina srpskih pravoslavnih hramova i više stotina grobalja od 1999, posebno u toku pogroma 2004. godine, mogu da ubede srpski narod i svet u svoje “dobre namere” da zaštite duhovnu i kulturnu baštinu SPC ili da te hramove, čije su rušenje podsticali, proglašava za svoje.
“Našoj Crkvi se svakim danom negiraju osnovna prava, sloboda pristupa pojedinim objektima, dok više medija i tabloida na albanskom jeziku promovišu krajnje jednostrane istorijske narative koji ne počivaju na istorijskim činjenicama nego na selektivnim tumačenjima istorije i grubim reinterpretacijama, pri čemu se izostavljaju vekovi postojanja ovih crkava i manastira koje su mnogi Albanci poštovali i čak čuvali. Takvo ponašanje neposredno poziva na otvoreni progon i ponavljanje vandalizma koji je izvršen nad našom crkvom nakon rata 1999. godine i koji se sada nastavlja represivnim merama i negiranjem prava srpskom narodu i Crkvi od strane kosovskih vlasti”, stoji u saopštenju.
Ukazuje se da je SPC sa svojim sakralnim objektima značajno obeležila istoriju KiM i to u tolikoj meri da su sva četiri UNESKO spomenika svetske kulturne baštine na ovom prostoru hramovi iz srpskog, nemanjićkog perioda. Te svetinje su istovremeno i stavljene na listu ugrožene svetske baštine i 25 godina se nalaze pod oružanom zaštitom zbog realnih bezbednosnih opasnosti.
Umesto da ovi objekti budu poštovani, suočavamo se sa situacijom da je njihov opstanak nemoguć bez oružane zaštite i da se preko noći mogu ograditi i preimenovati u nešto što nikada nisu bili, navodi Eparhija.
Ističe da je negiranje verskih prava koje vodi brisanju ili grubom menjanju istorije potpuno u suprotnosti sa osnovnim temeljima demokratskih društava i da je, uz sve druge primere kršenja prava SPC, nepriznavanja odluka najviših sudova i sistematsko uništavanje srpskih svetinja, posebno od 1999. godine nadalje, neposredan pokazatelj da kosovske vlasti očigledno ne vide ni mesta ni budućnosti za srpski narod i SPC na ovom prostoru.
Najnoviji slučaj korišćenja mašinerije za postavljanje ograde oko lokaliteta Bogorodice Hvostanske bez ikakve komunikacije sa Srpskom Pravoslavnom Crkvom, za koju se zna da je jedna od njenih najvažnijih lokaliteta i postavljanje natpisa samo na albanskom jeziku u kome se izostavlja osam vekova istorije tog važnog verskog sedišta, još jedan je primer koji pokazuje stvarne namere i metode kosovskih vlasti, koje neskriveno žele stvaranje etnički čistog Kosova i nestanak Srpske Pravoslavne Crkve i njenih vernika.
Sve što se pouzdanije zna o Bogorodici Hvostanskoj jeste ono što je vezano za njen istorijat s početka 13. veka, počevši od arhitekture, nađenih materijalnih tragova, kao i brojnih pisanih svedočanstava u sačuvanoj literaturi srednjeg veka, kao što je slučaj sa drugim srednjovekovnim arheološkim lokalitetima na prostoru KiM.
Sam lokalitet je, kako se priznaje i na natpisu koji je postavljen na albanskom jeziku, detaljno istražen od strane srpskih eminentnih istoričara i arheologa koji su pronašli i sačuvali brojne artefakte, kao što je Rodopovo zvono iz 15. veka i razne druge predmete koji svedoče o identitetu ove svetienje, ukazuje se u saopštenju eparhije.
Zato Eparhija raško-prizrenska odlučno apeluje na lokalne i međunarodne predstavnike na KiM da se zaustavi proces politizacije i selektivne prezentacije duhovne i kulturne baštine SPC, koja na ovim prostorima kao autokefalna crkva postoji i deluje 800 godina i duboko je povezana sa istorijom ovog regiona.
Revizija drugih crkava i manastira SPC na KiM predstavlja proces koji duboko ugrožava etničke i verske odnose u širem regionu i vodi brisanju jednog viševekovnog identiteta srpskog naroda i aproprijaciji njegove baštine koja je preživela više stotina godina osmanske vlasti i dva svetska rata, naglašava se u saopštenju.
Eparhija iznosi i istorijski pregled manastira Bogorodice Hvostanske, navodeći da su ostaci manastirskog kompleksa, koji se još naziva i Studenica Hvostanska ili Mala Studenica locirani u selu Vrela, oko 8-9 kilometara zapadno od Istoka. Selo se kao “zaseok Vrela” prvi put pominje 1397. godine, kada ga kneginja Milica prilaže manastiru Dečanima, a sledeći pomen manastira je u turskom popisu iz 1485. godine, gde je upisan kao manastir „Ivrala“ (Vrela, odnosno Studenica Hvostanska) i u njemu “sin mitropolita Tijokan” i četiri kaluđera.
U kasnijem turskom popisu pominje se kao Vrelo Prečiste, a u sledećem turskom popisu 1570/71. godine zapisano je da je manastirom rukovodio kaluđer Makarije, bez sumnje budući patrijarh Makarije Sokolović. U narednom turskom popisu 1582. manastirskim imanjem upravlja kaluđer Gerasim, koji se bavio i sokolarstvom o čemu je imao berat. Istorijat nastanka samog manastira malo je poznat. Sveti Sava je 1219., kada je vršio reorganizaciju novoosnovane Autokefalne Srpske Crkve, osnovao Hvostansku Episkopiju pri manastiru “u Fosne, u Studenice Male”, kao staro kultno mesto, o čemu svedoči zapis u srpskom srednjovekovnom rodoslovu. Episkopija od 1381. godine prerasta u mitropoliju i prvi hvostanski arhijereji pominju se već početkom 14. veka, a poslednji, po imenu Viktor, 1635. godine. Druga polovina 16. veka za manastir bila razdoblje procvata, kada se zapaža i znatna umetnička aktivnost.
U drugoj polovini 17. veka, najverovatnije u doba velike seobe 1690. godine, manastir je zapusteo i počeo da propada. Tokom vremena građevinski materijal sa Bogorodice Hvostanske počeo se raznositi, pa je, pored ostalog, bio ugrađen i na seoskoj džamiji, gde su sekundarno uzidani delovi mermernih ploča i tesanikâ sa i bez ćirilskih natpisa i ornamenata. Putnici koji su videli manastir u 19. veku svedoče da je Bogorodica Hvostanska potpuno u ruševinama. Zahvaljujući arheološkim istraživanjima 1930. i 1966-1970. stekao se uvid u prvobitan izgled manastira, pa se može približno rekonstruisati izgled ovoga nekad važnog crkvenog središta.
Kao ostatak kompleksa bazilike, danas su vidljivi temelji manje jednobrodne crkvice sa malim narteksom, locirana uz baziliku sa severne strane, pa se zato i zove severna crkva. Najverovatnije je rekonstruisana u vremenu posle uspostavljanja nezavisne Srpske Crkve 1219. i kao takva je postojala kroz ceo srednji vek.
Na temeljima bazilike podignuta je u trećoj deceniji 13. veka crkva u kojoj je bilo sedište Hvostanske episkopije kao dela srpske crkvene organizacije. Zidana je u maniru raške graditeljska škole, a uzor njenim graditeljima je vrlo lako mogao biti manastir Žiča. Uz glavnu crkvu Bogorodice Hvostanske u srednjem veku su, kako je bilo uobičajeno, podizani i manji hramovi, a temelji jednog od njih otkriveni su sa južne strane crkve.
Sudeći prema ostacima otkrivenog natpisa u kome se pominje car Stefan, datovana je u sredinu 14. veka. Tokom arheoloških radova prikupljeni su ostaci fresaka na kojima se od nekih vide i dva sloja boje, što bi svedočilo da je glavna crkva u dva maha živopisana. Pored ostataka kasnoantičke keramike, u ruševinama Bogorodice Hvostanske pronađeni su i fragmenti grčarije – ćupovi, bokali, krčazi datovani u vreme od 13. do 15. veka.
Oko crkve je bio veći broj grobova s kamenim pločama, od kojih su neke u upotrebljene pri gradnji džamija u selima Vrelo i Studenica, ali su sada prenete u Pećku Patrijaršiju. Po natpisima na pločama se vidi da su tokom 14. i 15. veka oko crkve sahranjivani lokalni uglednici, kao i hvostanski episkopi.
Početkom 20. veka jedan meštanin je u ruševinama našao poveće zvono, u kome su bila tri primerka oslikane tkanine. Dva od njih se danas čuvaju u Pećkoj Patrijaršiji, a najveći je plaštanica iz doba oko 1300. godine, dok je manji, aer s predstavom Oplakivanja Hristovog, crtao zograf Longin 1597. godine. Nekadašnji manastirski kompleks crkve Bogorodice Hvostanske danas je ruševina, gotovo sravnjena sa zemljom, navodi Eparhija raško-prizrenska.
