Navršen je i peti mesec od nasilnog ulaska novih albanskih gradonačelnika u tri opštine na Severu, u kojima većinu čine Srbi. Između isteranih organa Republike Srbije koje Priština i zapadne zemlje koje su priznale Kosovo smatraju nelegalnim i novih kosovskih samouprava bez Srba, za koje se i sama Priština slaže da su nelegitimne, trpe građani. Sve teže mogu da dobiju dokumenta koja su u nadležnosti dva sistema. Kako građani u Leposaviću, Zubinom Potoku i Zvečanu poslednjih pet meseci dolaze do njih?
Napuštanje kosovskih institucija i bojkot izbora doveli su do toga da na Severu Kosova skoro i da nema predstavnika srpske zajednice u lokalnim institucijama.
U Severnoj Mitrovici, na lokalnim izborima održanim u drugom pokušaju 23. aprila, pobedu je odneo Erden Atić, u Zvečanu Iljir Peci, Zubinom Potoku – Izmir Zećiri, a u Leposaviću Ljuljzim Hetemi.
Zgrada opštine Severna Mitrovica jedina je odvojena od opštinskog organa u sistemu Republike Srbije, te je njen gradonačelnik zakletvu položio pre ostale trojice, mirno i bez incidenata. Uz gradonačelnika na ovoj opštini, postavljene su i kosovske zastave.
Zakletve su šest dana kasnije položili i ostali gradonačelnici, ali van opštinskih prostorija, odnosno u Čabri – opština Zubin Potok, Boljetin – opština Zvečan i Bistrici – opština Leposavić.
Iako upozoreni da je trenutna bezbednosna situacija krhka, te da bi nasilno zauzimanje zgrada, takvu situaciju pogoršalo, uz pomoć jakih policijskih snaga, Peci, Zećiri i Hetemi – ipak su zauzeli opštinske prostorije.
Sve se dešava u danu kada se u Beogradu održava masovni miting SNS-a, na koji su masovno i organizovano otišli i Srbi sa Kosova, pretežno zaposleni ili zavisni od srpskih institucija.
Lokalno, većinski srpsko stanovništvo, istog se dana okupilo ispred ovih opština, jer ulazak albanskih gradonačelnika u njih – ne odobrava. U tri opštine čula se i sirena za uzbunu.
U incidentima koji su usledili, više desetina građana je povređeno, mahom od suzavca, kao i pet policajaca. Demolirana su policijska vozila, a jedno je i zapaljeno. Koriščene su šok bombe, čuli su se meci.
Nasilni ulazak novih gradonačelnika uz policiju, međunarodna zajednica, uključujući i KFOR je osudila i okarakterisala kao provokaciju. Kosovskog premijera pozivali su da nasilne akcije obustavi.
I na ove tri opštinske zgrade tog dana postavljene su kosovske zastave. Usled pojačanog pritiska, dvojica su gradonačelnika pristala da zgrade napuste. Usledio je vikend.
U ponedeljak, građane ispred ovih opština, u koje se od petka nalaze specijalne jedinice Kosovske policije, dočekuju jake snage KFOR-a i EULEX-a.
Od ranih jutarnjih sati u Zvečanu se vode pregovori sa pripadnicima KFOR-a.
Nakon što su Srbi odbili više zahteva ove međunarodne bezbednosne misije da se povuku i oslobode blokirana policijska blindirana vozila, uz kontrazahtev da Kosovska policija napusti opštinu, došlo je i do sukoba okupljenih Srba sa pripadnicima KFOR-a.
Više desetina građana, a isto toliko i pripadnika KFOR-a, povređeno je u ovim sukobima. Sa obe strane bilo je povređenih od vatrenog oružja.
Istog su dana uhapšena dvojica Srba, a potom i još najmanje šestoro u vezi sa ovim događajem.
U mesecima koji će uslediti KFOR i NATO saopštiće da je povređeno 93 vojnika što je najveći skor od njihovog dolaska nakon rata.
Za dodatnu eskalaciju krize na terenu – međunarodna zajednica ponovo je okrivila Prištinu, uz osude „huligana“ za napad, usmerenim ka srpskoj strani. Preko plana EU i SAD od tri tačke, oni zahtevaju da Priština što pre raspiše izbore na kojima će učestvovati i Srbi, da se specijalne jedinice povuku iz opštinskih zgrada, ali i da Srbija povuče „radikalne elemente sa ovih prostora“.
Ipak, preko Bratislavskog sporazuma koji su u julu dogovorili Kurtijev zamenik Besnik Bisljimi i evropski posrednik, Miroslav Lajčak – za sada je u dva navrata smanjeno po 25 odsto pripadnika policije u opštinama, odnosno premešteno na „najpotrebnije“ lokacije takođe na Severu.
To je ujedno i poslednji značajan korak, pokrenut kada je reč o ovim opštinama, osim što su sa smanjivanjem temperatura, građani koji organizovano prostestuju, postavili šatore za dolazeću zimu.
Radno vreme se tako iz opštinskih zgrada, sa pružanja usluga građana, mahom kada su u pitanju svakodnevne potrebe za administracijom Republike Srbije, preselilo na ulice.
Nasuprot tome, uspostavljalo se novo rukovodstvo u kosovskoj samoupravi. U opštinskim organima u opštinama na Severu, sada, na vodećim pozicijama, u samoj administraciji i odeljenjima ima Srba.
One rade punom parom. Donose se i sprovode odluke, ali su one, međutim, građanima na Severu gotovo u potpunosti otuđene i ne reflektuju njihovu volju.
Problem koji Srbi već pune 24 godine imaju kada je u pitanju, preplitanje jurisdikcije administracije dva sistema – na Severu je unazad pola godine i dodatno i to značajno otežan.
Ni kosovske opšinske administracije ne funkcionišu u punom kapacitetu za pružanje administrativnih usluga građanima, niti je sada to moguće više učiniti kada su u pitanju opštinski organi pri Republici Srbiji.
Građani su prinuđeni da se naoružaju dodatnim strpljenjem, dodatnim troškovima, a neretko i domišljanjem kako najbrže i najbezbolnije da ispune svoje osnovno građansko pravo i obavezu.
U Leposavić po dokumenta u policijskoj stanici
Više nam je sagovornika potvrdilo da su opštine sada potpuno nefunkcionalne za osnovne administrativne potrebe građana, kako u srpskom, tako i u kosovskom sistemu.
Nakon ulaska novih gradonačelnika i policije, u ovim je zgradama ostala srpska dokumentacija, pečati i sve ostalo.
Marko Milenković iz Nove društvene inicijative, inače i sam meštanin Leposavića, kazao je za KoSSev da je vađenje dokumenata iz same opštinske zgrade gotovo nemoguće.
Precizirao je da je isti slučaj i za dokumenta koja se vade iz Privremenog opštinskog organa po sistemu Republike Srbije, ali i za ona koja izdaje Kosovo.
„Opština je potpuno zatvorena za radnike Privremenog organa, kao i za kompletne usluge koje ovaj organ pruža. Ipak, na više mesta po Leposaviću, ti ljude rade iz alternativnih prostorija. Tu građani mogu ponekad, i to je retko, da ih pronađu i zamole da na neki način završe ono što im treba“, navodi.
Iako se našao neki alternativni put, Milenković naglašava da je doći do dokumenata i na takav način i dalje teško.
„Nekako se snalaze za prioritetne stvari, kao što je overa dokumenata i tome slično. Ali se neke administrativne potrebe, za koje su ljudi svakodnevno ranije dolazili u ovu opštinu, ne izvršavaju. I tu postoji problem“, kaže on.
Opštinska zgrada nedostupna je i kada je reč o kosovskim dokumentima. Iako su se već uspostavili rukovodioci više departmana, većina službi nije funkcionalna.
I tu se našla alterntiva, te se građani sada šalju u policijsku stanicu.
„Ne znam za slučajeve da su građani odlazili u samu opštinu da bi uzimali dokumenta i završavali administrativne potrebe. Sada su za to, u okviru policijske stanice, uspostavljeni Centri za građanska pitanja. Građani sada tu obnavljaju dokumenta, podnose zahteve, registruju automobile i ostalo“, kazao nam je Milenković.
Za građane u Leposaviću, ipak, postoji jedna olakšica, a to je što prethodnih godina u opštinskoj zgradi nije bilo koncentrisano više službi iz srpskog sistema. Drugim rečima, PIO fond, Nacionalna služba za zapošljavanje i ostale, bile su u odvojenim zgradama.
Zubin Potok – više institucija blokirano u zgradi
Međutim, nije takav slučaj u Zubinom Potoku. U opštinskoj zgradi, sve do 26. maja, osim Privremenog opštinskog organa Republike Srbije i opštine po kosovskom sistemu, bile su i Nacionalna služba za zapošljavanje, Gradska biblioteka, Katastar. Tu su i razni sektori koji se bave poljoprivredom, kao i Zdravstveno osiguranje.
„Građani sada nemaju gde da overe knjižice, da overe kartone Nacionalne službe za zapošljavanje. Katastarska služba ne funkcioniše. Sve to otežava običan život običnih građana. Najgore, nemaju ni kome da se obrate. Zgradu su 26. maja napustili svi radnici i pretvorili se u protestante. Čuo sam da su se preselili na neku drugu lokaciju, ali mislim da građani za to i ne znaju“, kazao nam je bivši odbornik u opštini Zubin Potok, Milija Biševac.
„U slučaju preminulih i odjave, građani to ne mogu obaviti nigde u Zubinom Potoku. Koliko sam ja upućen, u tim se slučajevima može ići ili u Kosovsku Mitrovicu ili u Rašku. Kada je reč o rođenju, to se ni ranije ovde nije obavljalo, već takođe u Mitrovici, jer je porodilište tamo“.
I on potvrđuje da je situacija ista, kada je reč o kosovskim dokumentima.
„Ni oni se ne mogu dobiti u samoj opštini. Alternativna kancelarija je u Čabri, gde je i gradonačelnik“, objašnjava.
Kao bitno, Biševac izdvaja Katastar. U opštini su ostale katastarske knjige.
Za jedan posedovni list po kosovskom sistemu građani moraju da idu u Prištinu, čak ni na severu ne mogu nigde to da obave
„Nakon upada Specijalnih jedinica Kosovske policije u zgrade opština Zubin Potok, Zvečan i Leposavić – one su pretvorene bukvalno u policijsku bazu i nikakvu funkciju nemaju“, naglasio je Biševac.
Zvečan – Najbitnije službe nisu u samoj zgradi
Kada je reč o opštini Zvečan, tamo se takođe u samoj opštinskoj zgradi do dokumenata ne može.
Ipak, potpuno suprotno od Zubinog Potoka, olakšavajuća okolnost za građane u Zvečanu je to što je Matična služba Privremenog opštinskog organa Srbije i pre 26. maja bila izmeštena iz zgrade opštine.
„Tu se mogu obaviti neke osnovne administrativne potrebe, izvodi, overavanje dokumenata, potvrde…“, navodi novinarka Ana Marija Ivković, koja potiče iz ove opštine.
Ova su se dokumenta nabavljala u obližnjoj zgradici koju je kosovska vlada među prvim objektima izgradila u ovoj opštini, u zgradi Intel-a.
Ivković nije mogla da potvrdi da li je i dalje moguće pribavljati dokumenta u istom objektu, ali navodi, da od izlaska Srba iz kosovskih institucija postoji praksa kod Zvečanaca, da za većinu dokumenata idu u kosovsku opštinu Severna Mitrovica.
Čekajući na to da se sva ova pitanja reše visokom politikom, život za običnog građanina teče. Venčanja, rođenja, sahrane, samo su neke od životnih prilika koje na takva rešenja na mogu da čekaju.
