Navršava se osamnaest godina od pogroma, nad Srbima na Kosovu i Metohiji 2004. godine, 17. i 18. marta.
Bio je to zapravo drugi veliki pogrom koji su Albanci počinili, posle bombardovanja Srbije, odnosno SRJ 1999. godine. Tokom juna 1999, pored prisustva međunarodnih snaga, izgnano je približno četvrt miliona Srba i drugih nealbanaca.
U talasu nasilja nad Srbima, njihovom imovinom, hramovima i spomenicima, marta 2004, sa Kosova i Metohije proterano je 4.012 Srba.
Ogromna većina se nikada nije vratila u svoje domove.
Tokom nasilja na KiM 17. i 18. marta 2004. ubijeno je najmanje 27 osoba, od kojih 16 Srba, dok je 11 Albanaca život izgubilo u obračunu s pripadnicima međunarodnih snaga bezbednosti.
Takođe, povređene su stotine Srba, kao i desetine pripadnika međunarodnih snaga koji su se sukobili s lokalnim Albancima štiteći napadnute i njihovu imovinu i hramove. Uništena su i 72 vozila UN.
Tokom ta dva dana porušeno je koliko se zna 935 srpskih kuća i zapaljeno 35 verskih objekata, uključujući 18 spomenika kulture, među kojima i crkva Bogorodice Ljeviške u Prizrenu.
Taj hram, jedan od najreprezentativnijih spomenika srednjovekovne Srbije, episkopsko središte srpske crkve u srednjem veku, posebno raskošnu formu dobio je u vreme Kralja Milutina (1282-1321), mada je i ranije bio arhijerejsko središte prizrenskog episkopa srpske crkve. Crkva je docnije delimično obnovljena, prva liturgija u njoj služena je šest godina potom, ali tragovi devastacije i požara nisu otklonjeni. Godine 2006. stavljena na listu spomenika pod zaštitom UNESKO-a.
Prema podacima Eparhije raško-prizrenske SPC, iz aprila 2004, ukupan broj uništenih crkvenih zgrada tokom pogroma marta 2004. je bio blizu stotinu. Uništene su nebrojene freske, ikone, crkvene relikvije.
Prema procenama UNMIK-a, na 33 lokacije u pogromu, koji je počeo 17. marta i trajao je dva dana, učestvovalo je više od 50.000 Albanaca.
Posebna meta bili su duhovno nasleđe i hramovi srpskog naroda. Spaljen je manastir Devič kod Srbice, konaci manastira Svetih Arhangela kod Prizrena. U Prizrenu je osim Bogorodice Ljeviške, uništena crkva Svetog Ðorđa, kao i Prizrenska bogoslovija i središte episkopije u Prizrenu.
Protesti Albanaca započeli su u južnom delu Kosovske Mitrovice. Gde su se dogodili i oružani napadi na Srbe u severnom delu grada. Intervenisali su pripadnici Kfora, s ciljem obuzdavanja napada. U Mitrovici su se pale i prve žrtve, Borivoje Spasojević i Jana Tučev. Jedan pripadnik Kfora je teško ranjen.
Usledili su napadi na Srbe u Čaglavici i drugim naseljima u rejonu Prištine. Teror se potom proširio i u druge delove Kosova i Metohije, na Lipljan, Gnjilane, Uroševac, Prizren.
Bez Srba su ostali Kosovo polje, Obilić, Plemetina, Svinjare, u Bijelom polju kod Peći zapaljeno svih 28 povratničkih kuća i parohijski dom.
Povod ili izgovor za pogrom bila je kampanja tamošnjih albanskih medija prema kojoj su lokalni Srbi optuženi da su psima naterali preko reke Ibar grupu dečaka Albanaca iz sela Čabra kod Zubin Potoka pri čemu je došlo do utapanja dece.
Medijska kampanja je bila utemeljena na neosnovanoj konstrukciji.
Istraga UNMIK policije utvrdila je da su optužbe bile lažne, a portparol međunarodne policije Neridž Sing izjavio je tada da su “preživeli dečaci posle tragedije bili pod jakim pritiskom albanskih novinara i političara da optuže Srbe iz susednog sela”.
Više hiljada ekstremnih Albanaca narednog dana – 17. marta, krenulo je iz Južne Mitrovice ka glavnom mostu i tadašnjoj zoni poverenja, najpre paleći vozila međunarodne zajednice i rušeći pokretnu ogradu UNMIK-a, da bi potom prešli u severni deo grada i sukobili se sa Srbima koji su se brzo okupili sa severne strane mosta i potisnuli ih ka jugu.
U tadašnjim međunarodnim internim izveštajima, navedeno je da su se u delu oko zgrade opštine, mosta i parka, u Južnoj Mitrovici mogli videti građani sa automatskim oružjem, uperenim ka severnom delu grada, na koji se pucalo u više navrata, a fotografisana su i ambulantna kola koja su prevozila kamenice i oružje, doturajući ih demonstrantima oko glavnog mosta.
Međunarodni tužioci i sudije na Kosovu i Metohiji procesuirali su sedam slučajeva uništavanja crkava i 67 osoba je osuđeno.
Pogrom albanskih ekstremista nad Srbima 17. i 18. marta 2004. na Kosovu i Metohiji osudili su Savet bezbednosti UN, kao i Evropska unija.
Izvor: Tanjug,Radio Mitrovica sever,KoSSev
